تبیین تهدیدات سیستم های اطلاعات از منظر کاربران

احساس تهدید و نا امنی از سوی افراد،پدیده ای است که دارای تبعات روانی و اجتماعی است. از بین تهدیدات فردی، اخلاقی ، سیاسی- روانی ، اقتصادی- اجتماعی و فرهنگی ، بالاترین تهدید احساس شده ، تهدیدات سیاسی- روانی است.

در این بخش به تشریح امنیت فردی در مواجه با سیستم های اطلاعاتی پرداخته می شود.در حقیقت تهیه و شناخت فهرستی از تهدیدات و معایب این سیستم ، پایه ای برای تعریف نیازهای امنیتی هستند.زمانیکه تهدیدات و مسائل احتمالی شناخته شدند ،قوانینی را می توان به منظور کنترل عملیات شبکه ورفع مسائل تدوین کرد.

در طول دو دهه اخیر ، مدیران شاهد یک دوره تغییر شگرف جهانی به واسطه پیشرفت فناوری ، جهانی شدن بازارها و تبادل اطلاعاتی بوده اند.تحولات عظیمی که در جهان رخ داده ، زمینه پیدایش اقتصاد جهانی ، کسب و کار جهانی و حرکت از جامعه صنعتی به سمت عصر اطلاعات محوری را فراهم کرده است.در این محیط متغیر ، نوآوری در محصولات و فرآیندهای سازمانی ، به مثابه عاملی حساس و حیاتی در موفقیت شرکت ها مطرح می شود.یکی از این زمینه های نوآوری ، کسب اطلاعات جدید و اتخاذ فناوری اطلاعات است.

در جوامع امروزی در بیشتر بخش های کسب و کار ، از فناوری اطلاعات استفاده می شود و می توان گفت این فناوری، بخشی از زندگی روزانه و شخصی افراد شده است.در واقع سیستم های اطلاعاتی کارا و یکپارچه که بتوانند همه فعالیت ها و وظایف  یک سازمان را پوشش دهند ، از ابزار های مفیدی هستند که سازمان ها و افراد برای افزایش قابلیت های خود ، بهبود عملکرد ، تصمیم گیری بهتر و دستیابی به مزیت رقابتی از آنها استفاده می کنند.در واقع در این عصر اطلاعات ، دو منبع قدرت یعنی کامپیوترها وارتباطات ، تغییرات فناوری و پیشرفت ها را دامن میزنند.

این پیشرفت در عرصه  اطلاعاتی ، امکان دسترسی سریع و آسان را به منابع به اشتراک گذاشته شده سازمان ها و شرکت ها پدید آورده است و همانند هر پدیده  جدی دیگر ، با وجود همه منافع و  فرصت هایی که برای تسریع ارتباطات انسانی دارند ، تهدیدات زیادی نیز برای مردم و دولت ها به همراه می آورند. (برن استین،2006)

در چنین فضای اطلاعاتی ، ما همواره در معرض تهدیدات الکترونیکی از قبیل جرایم سازمان یافته ، تخریب بانک های اطلاعاتی ، نقض حقوق مالکیت معنوی و اطلاع رسانی های غلط و آسیب پذیر شدن فضای تبادل اطلاعات هستیم.(منس ، 2007)

باید به این نکته توجه داشت که در آینده فناوری اطلاعات بیشتر از امروز پیشرفت می کند و از این رو به تلاش بیشتری برای شناسایی و رفع تهدیدات آن نیازمندیم.

 تهدیدات ناشی از سیستم های اطلاعات :

1) تهدیدات فردی :

1- 1- ردیابی از طریق وب

فایل های ثبت ، مهمترین منبع برای یافتن اطلاعاتی درباره چگونگی استفاده کاربران از سایت هستند ، تحلیل سایت های ثبت هم به معنای ارائه داده ها به یک ارائه دهنده خدمات نرم افزاری است و هم به مفهوم نصب نرم افزاری است  که بتواند اطلاعات مربوطه را از فایل های موجود در سازمان انتخاب کند. با استفاده از نرم افزار ردیابی ، شرکت ها می توانند حرکات اشخاص در اینترنت را دنبال کنند.کوکی ها از جمله این نرم افزار ها هستند که دغدغه های مربوط به حریم خصوصی را برانگیخته اند.(توربان و دیگران:1386)

1-2 – دسترسی به اطلاعات شخصی و استراق سمع

گوش فرا دادن به محاورات و گفتگوهای بین افراد با استفاده از وسایل و تجهیزات ارتباطی الکترونیکی منجر به پایمال شدن بدیهی ترین حقوق شهروندی شده است که در آن ناشناخته بودن و در خلوت خود بودن امری کمیاب است.

به طور کلی سازمانهای بزرگ عمومی و خصوصی مثل دولت ، که همواره درصدد هستند بر روابط بین افراد و سازمان ها حکومت کنند ، هیچ وقت از جریان اطلاعات بین افراد غافل نمی شوند و در این بین گروه های کوچکتر مثل پلیس ، به جمع آوری اطلاعات برای سازمانهای بزرگ می پردازند.(صرافی نژاد و علی پناهی ، 1380)

1 – 3 – نقض آزادی های فردی و حقوق مدنی

مطالعه تاریخ جوامع نشان دهنده تلاش بشر برای دستیابی به آزادی و فقط آن است.به تعبیری حق آزادی از سوی خالق به انسان عطا شده است و در دوران اخیر با تلاشه ای علمی انسان ها شرایطی پیش آمده است که فناوری های بشر ساخته بی درنگ وی را به بند می کشند.انسان که در طول تاریخ برای آزادی مشقت های زیادی کشیده ، حالا خود شاهد به سخره گرفتن مرموزانه بسیاری از حقوق طبیعی خویش است.حمله به مسائل خصوصی افراد به دو روش انجام می شود ، آسیب رساندن به اطلاعات شخصی و تجاوز به اطلاعات خصوصی.(فانک ، 2005)

1 - 4 – اضطراب اطلاعاتی

اضطراب اطلاعاتی به دنبال انباشتگی اطلاعات شکل می گیرد.در واقع حجم اطلاعات موجود ، بسیار فراتر از مقدار زمان لازم برای جذب آن است.(استیسی و برایان ، 1386)

این ناآرامی می تواند به اشکال مختلف مانند کلافگی ناشی از ناتوانی در برآمدن از عهده حجم داده هایی که به زندگی وارد می شوند ، باشد.اضطراب اطلاعاتی می تواند اشکال دیگری نیز به خود بگیرد.شکل دوم این اضطراب ، حس ناکامی حاصل از کیفیت اطلاعات موجود روی وب است که بسیار پیش می آید که به روز یا کامل نباشند.این مورد شامل حس سرخوردگی حاصل از احساس گناه به واسطه با خبر نبودن یا دیر با خبر دار شدن است.(توربان و دیگران ، 1386)

1 - 5 – هجوم به حریم خصوصی

حریم خصوصی محدوده ای است که هر فرد فقط با اراده خود به افشای اطلاعات شخصی اش می پردازد.منظور از زندگی خصوصی یا خلوت شخصی افراد این است که آنها حق دارند از نظارت و مراقبت و یا دخالت افراد یا سازمان های دیگر از جمله دولت در زندگی خصوصی خود در امان باشند.(صرافی نژاد و پناهی ، 1380)

در راستای پیشرفت انقلاب اطلاعاتی هرچه بیشتر به حریم خصوصی افراد حمله می شود.(فانک ، 2005)

یک مساله حریم خصوصی که به کارکنان نیز مربوط می شود ، مساله ردیابی است.شرکت های زیادی پیام های الکترونیکی کارمندان را کنترل می کنند و برای این منظور نرم افزاری را نصب کرده اند که فعالیت های اینترنتی درون سازمان را کنترل می کنند تا کارکنانی که زمان زیادی از وقت کاری را صرف امور غیرکاری میکنند (سرقت زمان ) ، مشخص شوند. اما بسیاری از کارکنان نمی خواهند که حس کنند حتی در هنگام کار تحت نظر " آقا بالا سر " هستند.(توربان و دیگران ، 1386)

به این دلیل نامه الکترونیکی که در محیط کاری خود دریافت می کنیم ، به نوعی می تواند سرمایه کارفرما محسوب شود (کریمی ، 1382 ).

این امر در نهایت منجر به شیوع استرس در محیط کاری می شود.مطالعات نشان می دهد که 56 % از کاربران آی تی ، هنگامی که پشت کامپیوتر خود می نشینند ، عصبانی می شوند.(استیسی و برایان ، 1386)

1 – 6 –تنش کاری و ایجاد مقاومت در کارکنان

سازمان ها به کارکنان خود اجازه می دهند که به اطلاعات مورد نیاز خود دسترسی داشته باشند (وودی و چفری ، 2005).از طرفی افزایش در حجم اطلاعات و به نسبت آن کار یا مسئولیت می تواند موجب تنش کاری شود.اگرچه کامپیوتری شدن در افزایش بهره وری در سازمان سود رسانده ، اما برای برخی از کارکنان حجم زیادی از کار ایجاد نموده است.بعضی از کارکنان بویژه آنهایی که خبرگی کار با کامپیوتر را ندارند ، ولی مجبورند از آن استفاده کنند ، احساس استیصال می کنند و این می تواند بر بهره وری آنها تاثیر منفی داشته باشد.درصد این استیصال به سواد استفاده از رایانه و اطلاعات باز می گردد.(رضاییان ، 1381)

مقاومت کارکنان نیز در برابر تغییر به دلایل مختلفی مثل عاملهای شخصیتی ، سهولت کاربری ، انتظارات پیشین ، وسعت تغییر ، احساس نابرابری و مواردی از این قبیل ایجاد میشود.(چهار سوقی ، 1386)

2 ) تهدیدات روانی سیاسی:

2 - 1 – جنگ اینترنتی (تروریسم اینترنتی )

تروریسم اینترنتی از حملات اینترنتی است که زیر ساخت های اطلاعات ملی در یک کشور را به مخاطره می اندازد. در هر کشوری نا امنی های داخلی و موارد مشابه آن ، می تواند باعث کاهش کارآمدی سیستم های کامپیوتری و ارتباطی شود و زیرساخت های ملی این کشورها به راحتی مورد حمله قرار گیرد.از کار افتادن هریک از شبکه های متعدد LAN و WAN حتی برای مدت زمانی کم ، منجر به اشکال های بزرگی در پایانه های شرکت ها و ادارات می شود.(استیسی و برایان ، 1385)

سیستم های هدف برای این حملات می توانند از سویی شامل سیستم های اطلاعات کسب و کار ، صنعت و خدمات و دولت و رسانه ها بوده و از سوی دیگر شامل سیستم های فرماندهی نظامی یک کشور باشند.(توربان و دیگران ، 1386)

2 - 2 – جنگ روانی (شایعه پراکنی)

جنگ روانی ، با استفاده از اطلاعات و فناوری های اطلاعاتی نوین توسط کشورهای برخوردار ، جهت تثبیت موقعیت ممتاز خود و به سان حربه ای برای جنگ با سایر ملل و نیل به مقاصد و اهداف سیاسی انجام می شود.جنگ روانی در سطح سازمان ها با شایعه پراکنی انجام می شود.مدیران ارشد روی مسائل و موقعیت های انفرادی خود تمرکز دارند و به دنبال مقاصد و اهداف خود دست به هر ترفندی میزنند.(راتمن ، 2005)

3 ) تهدیدات فرهنگی:

3 - 1 – تهدیدات فرهنگی یک جامعه (به لحاظ اخلاقی ، عقیدتی ، اجتماعی )

اطلاعات و شاهراه های ارتباطی در جهان که در اختیار همه افراد و سازمان ها قرار دارند ، موارد اخلاقی و اجتماعی بسیاری را ایجاد کرده است . حال این پرسش مطرح است که چه کسی مسئول این جریان اطلاعاتی است؟ (صرافی نژاد و پناهی ، 1380)

سیستم های اطلاعات می توانند به شکل مستقیم یا غیر مستقیم روی فرهنگ ملی یک جامعه تاثیر بگذارند.این تاثیر می تواند اخلاقی (اشاعه فساد ، عکس ، فیلم و گروهای ضد اخلاقی ) ، عقیدتی (فعالیت سایت های علیه ارزش های بنیادین وارکان اعتقادی یک جامعه ) و اجتماعی ( فعالیت های جدید برای ایجاد خرده فرهنگ ها که منجر به تخریب بنیادهای اجتماعی و فرهنگی جوامع می شود ) باشد.(ربیعی ،دانشگاه تهران ، 1388)

3 – 2 – بحران فرهنگی

بسیاری از نتایج منفی سیستم های اطلاعاتی تنها تجاوز به حقوق فردی افراد و یا تجاوز به حق مالکیت آنها نیست ، بلکه زیان هایی هستند که می تواند بر افراد ، جوامع و نهادهای سیاسی وارد کند و عناصر یا ارزش فرهنگی و اجتماعی  را تخریب کند.(ثاقب تهرانی و تدین ، 1384 )

یکی از لوازم رو در رویی فرهنگ ملی و سنتی با فرهنگی که به همراه فناوری به شکل تهاجمی وارد می شود ، بحران فرهنگی است که در راس آن عوارضی چون آلودگی محیطی ، روانی ، سستی اخلاقی ، عدم اعتماد و بدبینی نسبت به سازمان های موجود ، از خود بیگانگی ، عصیان جوانان و بی اعتبار شدن ارزش های سنتی قرار دارند.(مدد پور ، 1372)

3 – 3 – شکاف دیجیتالی

اگرچه ورود به عصر نوین ، اطلاعات را به منبعی غنی تبدیل کرده است ،اما فناوری هایی که امکان دسترسی به اطلاعات را فراهم می کنند به طور یکسان میان گروه های مختلف مردم تقسیم نشده اند.برای عده ای ، اطلاعات همچنان منبعی کمیاب است که آنان را در نابرابری نسبی اقتصادی و اجتماعی قرار میدهد.از تفاوت در فناوری به طور عام و فناوری کامپیوتر به طور خاص ،میان کسانی که از آن بهره مند هستند و آنان که بی بهره اند ، با اصطلاح شکاف دیجیتالی یاد می شود.هرچند تفاوت های میان اقشار ضعیف و قوی در استفاده از کامپیوتر و خط اینترنت پر سرعت به مساله شکاف دیجیتالی تا حدی دامن میزند اما شاید بالا بردن سواد فناوری ،درصدی از این پدیده را کاهش دهد.(استیسی و برایان ، 1386 )

4 )تهدیدات اخلاقی:

4 – 1 – غیر انسانی شدن و تاثیرات روانشناختی (افسردگی ، تنهایی و مواردی از این قبیل)

یکی از انتقادات وارده بر سیستم های پردازش اطلاعات ، ماهیت غیر فردی و امکان غیر شخصی کردن فعالیت هایی است که کامپیوتری می شوند.بسیاری از مردم به علت کامپیوتری شدن ، احساس از دست دادن هویت خود و غیر انسانی شدن می کنند.انسانها حس می کنند با آنها همانند عدد برخورد می شود.به طور کل بیم آن میرود که اینترنت ، اثر منزوی کننده بیشتری نسبت به آنچه تلویزیون ایجاد کرده بود ، داشته باشد.اگر مردم تشویق شوند که از اتاق های خانه خود ، کار یا خرید کنند ، امکان بروز اثرات سوء روانشناختی مانند افسردگی و تنهایی وجود خواهد داشت.(توربان و دیگران ، 1386)

بر اساس یک تحقیق در دانشگاه استنفورد ، هرچه افراد زمان بیشتری را آنلاین باشند ، زمان کمتری برای روابط زندگی واقعی دارند و این یعنی شیوع انزواگری .(استیسی و برایان ، 1386)

به طور کلی کارکنانی که به طور فیزیکی در سازمان حضور ندارند ، منزوی می شوند . انزوای کارکنان به دو نوع است : حرفه ای و اجتماعی.به لحاظ حرفه ای ، کارکنان نگران این هستند که از دل بروند ، چرا که از دیده رفته اند و در نتیجه از پاداش های سازمان محروم بمانند.به لحاظ اجتماعی ، دغدغه کارکنان  از این بابت است که تعامل غیر رسمی با همکاران و دوستان خود را از دست خواهند داد.(کاپلان ، 2008)

4 – 2 – کاهش ارزش های اخلاقی و گسترش عدم اعتماد

اینترنت به دلیل ماهیت ویژه خود ،محیط بسیار مناسبی برای پردازش اطلاعات حساس است چرا که نه فناوری و نه قانون نمی توانند از آن محافظت کنند ،در این موقعیت جوامع اطلاعاتی آینده ، بیشتراز امروز در معرض خطر خواهند بود و میزان اهمیت حقوق فردی کمرنگ تر از امروز خواهد شد. (دربیگی،1379)

سیستم های نظارتی فراگیر می توانند حق مصونیت از مزاحمت های شخصی غیرمعقول را به کلی زیر پا بگذارند ، این امر منجر به بی اعتمادی میشود.

4 – 3 هرزنامه

عبارت است از پخش بی رویه پیام های ناخواسته از راه پست الکترونیکی که در اینترنت یکی از شایع ترین شکل های پارازیت اطلاعاتی است.درواقع یک نامه الکترونیکی ناخواسته با یک پیغام کم ارزش است که به شکل تبلیغ یا یک سری نامه های زنجیره ای است.سرعت بالا و هزینه کم فناوری های مدرن اطلاعاتی از علل افزایش این پارازیت هاست.

5) تهدیدات اجتماعی- اقتصادی:

5-1 – ترس از دست دادن شغل

استفاده از تجارت الکترونیکی و سیستم های اطلاعات ، منجر به حذف مدیران میانی و تنی چند از کارکنان شرکت مانند مشاغل واسطه ای می شود. (واتسون،2006)

روشی که با این کارکنان غیر ضروری رفتارمی شود ممکن است باعث پیش آمدن مسائل اخلاقی مثل چگونگی این جابجایی یا وجود و عدم وجود برنامه های باز آموزی شود.این امر خود منجر به عدم احساس امنیت اقتصادی و ترس شود.ترس پدیده ای اجتماعی است و باید نسبت به این پدیده طبیعی که مدام در حال افزایش است حساس بود (فانک،2005)

فناوری اطلاعات در عین اشتغال زدایی ، اشتغال زا هم هست(فهیمی،1382)

5 – 2 – سرقت هویت

در این حالت سارق هویت ، خود را بجای شخصی دیگر جا میزند و برای اینکار از شماره ملی و شماره کارت اعتباری افراد که از طریق اینترنت بدست آورده استفاده می کند.

حق مالکیت فکری از جمله عوامل هویت هر فرد است  و به عنوان نوعی دارایی نامشهود تلقی می شود که افراد و سازمان ها، تولید می کنند.فناوری اطلاعات حمایت از حق مالکیت فردی را مشکل می کند زیرا اطلاعات کامپیوتری را به آسانی میتوان روی شبکه ها کپی یا توزیع کرد (علی پناهی،1388)

5 – 3 – حمله برنامه نویسی

این کار توسط مجرمان کامپیوتری انجام می شود که فنون برنامه نویسی برای تغییر یک برنامه کامپیوتری به شکل مستقیم یا غیر مستقیم را می دانند.در این حالت ، مهارت های برنامه نویسی و شناخت سیستم های هدف ضروری است.

5 – 4 –حمله از طریق مودم

در بسیاری از شرکت ها کارکنانی که در خارج از شرکت هستند برای دسترسی تلفنی به شبکه های داخلی شرکت از مودم استفاده می کنند.

مودم ها دو نوع هستند: مجاز و غیر مجاز

نوع دوم زمانی توسط کارکنان نصب می شود که مودم مجاز در دسترس نباشد ، بکارگیری آن دشوار باشد یا مودم های مجاز دسترسی محدودی را فراهم کنند.

مودم ها بسیار خطرناک اند و نفوذ به آنها برای مهاجمان آسان است و کارکنان می توانند به راحتی اطلاعات مخفیانه شرکت را از راه مودم های غیر متعارف به شبکه های خارجی بفرستند.

نتیجه گیری و پیشنهاد:

در دنیای پیچیده امروزی که استفاده از کامپیوتر به سان عضوی جدایی ناپذیر از انسانها گسترش یافته است ، سیستم های اطلاعاتی متعدد و متنوعی به منظور تسهیل ارتباطات در بین افراد شکل گرفته اند.این سیستم های اطلاعاتی با وجود فوایدی که دارند ، امنیت فردی را تهدید می کنند ، آزادی های افراد را محدود می کنند و تهدیداتی پیرامون حریم خصوصی افراد مطرح می کنند.

فناوری های اطلاعاتی از لحاظ شغلی ، تجاری و اقتصادی کمک زیادی به افراد کرده اند.اکنون بسیاری از کارها با سرعت بیشتری انجام می شوند گویی که این فناوری ها لازمه زندگی امروزی هستند.سیستم های اطلاعاتی ، تغییرات شگرفی در بخش های مختلف اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و سیاسی ایجاد کرده اند و جوامع آینده به شدت متکی بر سیستم های فناوری اطلاعات خواهند بود.با این وجود نباید تبعات منفی این سیستم ها را نادیده گرفت و برای کاهش این آثار منفی باید چاره ای اندیشید.این تبعات منفی در کشورهای در حال گذار از وضعیتی متفاوت بر خوردارند و دوگانگی متعددی چه از جنبه سبک زندگی و چه از جنبه موضوعات اخلاقی – اجتماعی به وجود آورده است.

قبل از پیاده سازی هر سیستم اطلاعاتی ، باید یک برنامه استراتژیک طراحی شود ، به گونه ای که تبعات متعدد فردی ، اجتماعی ، اخلاقی ، اقتصادی و سیاسی پیاده سازی این سیستم ها ، پیش بینی و طراحی های لازم انجام شود.داشتن یک برنامه استراتژیک ، منجر می شود که تهدیدات را از ابتدا پیش بینی کرده و تا حدودی از تبعات منفی آن کاسته شود.

می توان نتایج زیر را برداشت کرد :

1 – گسترش فناوری های اطلاعاتی باعث گسترش حوزه های مکانی و حوزه های عمل افراد شده است. بسیاری از شیوه های سنتی همگرایی اجتماعی مانند خانواده و گروه دوستان اهمیت خود را به شدت از دست داده اند.اجتماعات سنتی تضعیف شده و گونه های جدیدی از اجتماعات مجازی ایجاد شده است که پیامد آن جدایی افراد در وضعیت رو در رو و در دنیای واقعی است.این امر چیزی  جز انزوا و گوشه گیری و فرار از محدودیت های اجتماعی دنیای واقعی نیست.

2 – با گسترش سیستم های اطلاعاتی ، آزادی فردی انسانها تخریب شده و حریم های خصوصی بیشتر در معرض دید همگان قرار می گیرد.هر فردی تمایل دارد تنها بخش محدودی از هویت شخصی اش افشا شود ولی با گسترش دوربین های شهری ، استفاده از کارت های اعتباری و...منجر به درهم ریختن مرزهای حریم خصوصی شده است.

3 – سیستم های اطلاعاتی به لحاظ فردی به شدت فردگرایی را تقویت کرده اند زیرا نگاه انسان ها را به زندگی تغییر داده و در نهایت افراد به درک متفاوتی از امنیت ، کار ، زندگی شخصی و دوستان دست می یابند.

4 – بر مبنای نظریه نظارت و کنترل کامل در دنیای مجازی و اطلاعاتی ، آی پی های کامپیوترها به سادگی قابل پیگیری است و اطلاعات مخابره شده و دریافت شده به سادگی قابل دسترسی و بازیابی هستند که امکان تجاوز و سو استفاده از حریم خصوصی افراد را ایجاد می کنند.

5 – یکی از تبعات فرهنگی ، اشاعه فرهنگ های متعدد از راه سیستم ها است.هرچند این امر می تواند آثارمثبت بالایی داشته باشد اما اگر کشوری در زمینه اشاعه فرهنگ خود و شناساندن فرهنگ ملی خود کاری انجام ندهد ، هجوم فرهنگ های بیگانه منجر به لطمه زدن به فرهنگ ملی و ایجاد دوگانگی و تضاد میشود.

6 – درچارچوب تهدیدات سازمانی یکی از تبعات منفی سیستم های اطلاعاتی ، کنترل بیش از حد بر افراد و کارکنان است و این امر باعث بی اعتمادی می شود.